Dünden Bugüne Türk Şamanlığı

İnönü Üniversitesi Güney Asya Çalışmaları Araştırma ve Uygulama Merkezi (İNÜGAM) tarafından “Dünden Bugüne Türk Şamanlığı” başlıklı Webinar düzenlendi.

İNÜHABER MERKEZİ’nden Marah Süleyman’ın haberine göre, Programa; İnönü Üniversitesi Rektör Danışmanı ve İNÜGAM Müdürü Prof. Dr. Neslihan Durak, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Öğretim Üyeleri Prof. Dr. Ramilya Yarulina Yıldırım, Prof. Dr. Erhan Aydın, Tarih Bölümü Arş. Gör. Muhammet Cihat Kubat ile öğrenciler katıldı. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Ana Bilim Dalı Doktora Öğrencisi Enes Fırat Önel’in moderatörlüğünde gerçekleşen programda Azerbaycan Bilimler Akademisi Folklor Enstitüsü Muasır Folklar Bölüm Başkanı Prof. Dr. Fuzuli Bayat “Dünden Bugüne Türk Şamanlığı” başlıklı sunumunu gerçekleştirdi. Şamanizmin son derecede popüler bir hal aldığını ve bu bağlamda Şamanizm ve modern şamanlık hakkında programlar yapıldığını dile getiren Prof. Dr. Fuzuli Bayat, Şamanlığın İslam’dan önceki ideolojik ve sosyo-kültürel alanı idare edici ve yönlendirici işlevini üzerine alan ve Türk kültürünün bütün yönlerini kapsayan felsefi pratik bir akım olduğunu belirtti. Prof. Dr. Bayat, dini-pratik olgunun uygulayıcısı olan şamanın, görünen dünyalarla görünmeyen âlemler, insanlarla ruhlar, doğayla toplum arasında bir arabulucu olduğunu söyledi. Bayat konuşmasına şu şekilde devam etti: “Şamanlık, yaşamın başlangıcının derinliklerinden gelen, doğal bir şekilde oluşturulmuş çok eski bir kültür, dini-pratik uygulamadır. Dünyadaki tüm halkların gelişimlerinde büyük rol oynayan küresel bir fenomendir. O nedenle de onu büyü, animizm, fetişizm ve totemizm ile ilişkilendirip, şamanlığa gereğinden fazla işlev yüklenmektedir. Şamanlıkta doğayı canlı görmek (animizm), doğa nesnelerine kutsiyet addetmek (fetişizm), ruhların göklerde ve yeraltı dünyasında yerleşmelerine göre onlara sunulan kurbanlık hayvanların kutsanması, kendilerini kartaldan, kurttan, ayıdan, ren geyiğinden türediklerini bildirmeleri (totemizm), gelecekten haber veren kehanetlerde bulunmak (büyü) gibi kurallar, inançlar bulunmaktadır. Ancak bunlar onu hiç de adları zikredilenlerle aynılaştırmaz.” Şamanizm’in tarihsel sürecine değinen Prof. Dr. Fuzuli Bayat “Arkeolojik kazılara ve etnografik bilgilere göre, şaman ritüelleri Neolitik ve Tunç Çağı’ndan itibaren uygulanıyordu. Şamanizm özellikle Sibirya, Uzak Doğu, Güneydoğu Asya ve Afrika halkları arasında gelişmiştir. Ancak genel kanaate göre tüm dünya halkları şamanlık denilen merhaleden geçmiştir. Bu da ona bir nevi evrensel özellik verir. Şamanizm kavramını 19. yüzyılın sonlarına doğru ilk defa Rus bilim adamları kullanmışlar. Batı bilim dünyası Kızılderili, Afrika, Avustralya ve de Sibirya şamanlığı için Şamanizm kavramından yola çıkarak bir genelleme yapmaktadırlar. Ben, Türk şamanlığı terimini kullanmayı tercih etmekteyim. Zira şamanlık pratik bir doğa bilimi, şaman merkezli bir öğretidir.” dedi. Modern araştırmacıların şamanlığı tanımlarken genel olarak İngilizce “Şamanizm” terimini tercih ettiklerini ifade eden Bayat, konuşmasına şu şekilde devam etti: “Genel olarak şamanlığın, bilimde daha önceki bir dönemde kullanılan bir terim olduğu kabul edilir; modern araştırmacılar ise her yerde İngilizce ‘Şamanizm’ terimini tercih ediyor ve bu sonuncu bilimsel platforma artık yerleşmiş durumdadır. Birincisi ile şaman merkezli bir faaliyet, ikincisi ile de tasavvurlar, inanç sistemi kastedilir. Bazı bilim adamlarına göre Şamanizm gibi bir fenomenin oluşumunu hazırlayan dünya ve insan hakkındaki fikirlerin bütünlüğünü şamanlıkla anlamak mümkündür. Şamanlık belirli bir ritüel -kamlık- şeklinde kült eylemleri gerçekleştiren özel bir kişinin varlığıyla ilişkili bir erken dini inanç biçimi olarak düşünülebilir. O hâlde Şamanizm kavramı şamanlık teriminden daha geniştir. Ancak şamanlıkla Şamanizm’i aynı görenler arasında kelimenin birinin Rusça (şamanstvo), diğerinin İngilizce (Shamanism) olduğunu vurgulayanlar da bulunmaktadır. Her hâlde bu ikisi arasında suni fark yaratmayı ben doğru bulmuyorum ve dilimize daha yakın olan şamanlık kavramını tercih etmekteyim.” Şamanlığın etnik, coğrafi, kültürel şartlara göre değişiklik arz ettiğini belirten Prof. Dr. Fuzuli Bayat Türk Şamanlığının diğer bölgelerdeki uygulamalarından farklı olduğunu vurguladı. Prof. Dr. Fuzuli Bayat, Türk şamanlığının içyapısında seçilme, vergi alma, şaman hastalığına tutulma, parçalanma, yeniden yapılanma gibi özellikleri bulunduğunu başka bir dünya için hazırlanan şamanın iç organlarının, hem de dış görünümünün sıradan insanlarınkinden farklılaştığını belirtti. İNÜGAM Müdürü Prof. Dr. Neslihan Durak, konuşmasını Şamanizm’in günümüzdeki varlığına dair açıklamalarla tamamlayan Prof. Dr. Fuzuli Bayat’a katılımlarından dolayı teşekkür etti.   Program soru cevap bölümü ile tamamlandı.